In the realm of academia, editing, poetry, literature, and lecturing, Dr. Refaat Alareer was renowned for his numerous authored works and tens of stories depicting the realities of Gaza, perhaps the most notable of which is "Gaza Writes Back: Short Stories from Young Writers in Gaza, Palestine," published by Just World Books.
His contributions extended to the powerful compilation, "Light in Gaza: Writings Born of Fire," edited by Jehad Abusalim, Jennifer Bing, and Michael Merryman-Lotze, released in 2022 by Haymarket Books.
As a co-founder of "We Are Not Numbers," a project born in the aftermath of Israel’s 2014 attack on Gaza, Dr. Refaat Alareer played a pivotal role in mentoring and supporting young writers from the besieged territory, empowering them to share their stories with the world.
Tragically, Dr Refaat became yet another voice from Gaza silenced forever in an Israeli airstrike on his sister’s house, where he, along with his brother, sister, and her four children were martyred. Despite this heartbreaking loss, his words endure.
This blog is a compilation of translations of his heartfelt final poem, "If I Must Die," echoing from Pakistan.
"If I Must Die" in Urdu
Translated by Muhib Ur Rehman Farooqui
اگر میری موت لازم ٹھہری تو تم زندگی کا دامن تھامے رکھو میری کہانی سنانے کے لیے میری ناقص وراثت کو ٹھکانے لگانے کے لیے جس کے عوض خرید لانا اک ٹکڑا کپڑے کا اور کچھ گز ڈور (سفید و شفاف، لمبی دم لہراتی) کہ جب شہرِ غزہ کا کوئی دل شکستہ بچہ دامنِ فلک کو تاکے، منتظر —منتظر اپنے باپ کا جو اِک آتشیں دہک میں باصفا ہوگیا اطلاع کیے بِنا جدا ہوگیا اپنے جسم تک کو الوداع کہے بغیر اپنی ذات تک کو مطلع کیے بغیر— تو وہ پاۓ میری پتنگ، وہ پتنگ جو تمہارا شاہکار ہے، اک پتنگ جو ہوا کے دوش پر سوار ہے اور اپنی سادگی میں تصور کرلے کہ عرشِ بریں سےکوئ ملَکِ غمگسار لاۓ ہے جھولی میں سمیٹے ڈھیر سا پیار اگر میری موت لازم ٹھہری تو اسے پیامبرِ امید کردو مجھے اک داستانِ ناتمام کر دو
"If I Must Die" in Balochi
Translated by Mina Baloch
اگاں پہ من مرگ الّم انت پہ تو الّم انت کہ تو زندگ بو تاں منی کسّہ ءَ بیار ۓ تاں منی چیزاں بہا بہ کنۓ تاں ٹُکّرے گُد بہ گِرۓ ءُ لہتیں ریز (اے ریز ءُ گُداں بزور اسپیت ءُ دراج دُمبیں کانگڑو یے جوڑ بکن۔) دانکہ غزہ ءَ جایے ءَ گونڈویے وتی پت ءِ ودار ءَ چماں آزمان ءَ شانک بہ دنت ھما کہ گوں آسی شہمے ءَ شُت ءُ کس ئے رُکست نہ کت نہ وتی ھون ءُ گوشت نئیکہ وتی جِند منی کانگڈو ءَ بُرز ءَ بال ءَ بہ گِندیت ھما کہ تو جوڈ کتگ پہ دمانُکے ھیال بہ کنت کہ اودا پریشتگےھست مہر آرگا اِنت اگاں مرگ پہ من الّم اِنت گُڈا بِل کہ اُمیت کاریت بِل کہ اے کِسّہ یے بیت
"If I Must Die" in Balti
Translated by Syed Hashim Shah and Syed Jamal Hussaini
پغزی شو نی فری، ژھہ ژھہ ان نا دوک خسونے یانگ، نا ایتو یقپا ہرمنگ پو تھون چوکپہ، یود پو نی گنگما نی چی گنگ سقلا ژھونگ بیاسے ژونگسنا گیک پا لین ما نلا شیشق اما کرفو سکوتپہ دیبنگ نا فیونگ کھیربا سپلبہ ژھیکسے غزہ دے ژھونژے نسوا یود پا غدیانگمینگ کھودانی جنت فچوا بربے سونگ ژھیکسے تھلبہ سونگسے اتا ہنہ بے سا مسونگس وداع سونا ہنہ رگویکھا مہ کھڈ شلو شسنا ہنہ کھوانگ لا مہ کھڈ چیپو ہلتسنا تھونگسیدا یانگ لا چیک زیری یو نا لا فچوس پو یانی سی دے پتنگ نالا یود ردونگ سا کھورین چی یار خنم لا خسمبہ یود بر برینگ اونین چی نالا شوخمو رگہ سکت کھورے رگہ لوکھسینگ نا کھیونگمہ دکتوک ملک کونی سی انا پغزی شو نی فری ژھہ ژھہ ان نا غدینگمہ ہے بجید مچوکپہ یقسینا ہرمنگ پو یوق شزدے ہے ایتو گنگما
"If I Must Die" in Brahui
Translated for Folkloristan by a dear friend who prefers anonymity
اگہ ای کھسک اُٹ نے زندہ مروئی ءِ کنا قصہ ءِ بنفنگ کِن کنا گڑاتا بہا کننگ کِن پچ ئنا ٹُکر ئس سینا ہلنگ کِن و منہ دھسک ئٹ اسہ مرغُنو لِٹکی ءُ پیہُن ءُ تپنگ ئس جوڑ کیس اگہ غزہ ٹی چُناس بڑز آسمان آ ہُرے کہ اونا باوہ خاخر نا لمبہ غاتیٹ رخصت مس الوداع پاننگ آن بیدس تینا بدن آن بیدس تینے آن ہم بیدس ہمو پتنگ ءِ بڑز خنِہ ، کہ نی کنا پتنگ ءِ جوڑ کرینُس تو مِچٹ ئس سوچِ کہ فرشتہ ئس اونا دوست ئنگا بندغ آتوں واپس بننگ ءِ تو ہمودے امید مننگ کِن الیس و ہمودے داستان مننگ کِن الیس
"If I Must Die" in Hazaragi
Translated by Jalila Haider
اگر من بمیرم، تو باید زندگی کنی تا داستانم را بگوئی برای فروش وسایلم برای خرید یک تکه پارچه و چند رشته (با دم بلند سفیدش کنی) به مثلی که یک کودک در غزه در حالی که به بهشت در چشم نگاه می کند در انتظار پدرش که در آتش رفت و با کسی خداحافظی نکرد و نه حتی به گوشتش و نه برای خودش ، بادبادک را می بیند، بادبادک کہ من و شما ساخته اید، در بالا پرواز می کند و در آن لحظه این فکر می کند کی فرشته آنجاست برائے برگرداندن عشق اگر من باد بمیرم بگذار امید بیاورد بگذار این یک قصه باشد
"If I Must Die" in Hindko
Translated by Arshad Naeem Qureshi from Kohat
جے مرنڑنیں نی تھکن لازم اے وت بی توں ساواں کج بچا آنڑیں وخت کؔ مینڈا قصہ دسیں بچ کچھ نی بی مول لواویں گھن بی چھوڑیں لٹھے ناں ھک ٹکڑا چٹا چٹی لمؔی ڈوری (پچھل) شار غزہ اچ نکا ھک فرشتہ بچہ نظراں چ ڈھوڈے جنت نیں نقشے آنپڑے پیو نی راواں ویکھے جساں اگ نے شعلے کھادا چپ اچ خشیاں ڈب ڈب گئیاں آنپڑی مٹی کہل ناں ملیا گڈی ویکھو گڈی جیڑی تد بنڑائی گڈی جیہڑی میں اڈرائی تھوڑے ویلے سوچ اچ ڈب کے نور فرشتہ مڑ مڑ ساڈیاں پیار پیا دنیاے مینڈیاں مرنڑناں پووے ... تاوت پیار دلاسہ گھدی آویں اس ناں ھک افسانہ جوڑیں
"If I Must Die" in Pashto
Translated by Muhammad Usama Khan
کو زما ده مرګ فيصله شوي نو ته ژوندي غواړمه چي مې قيصه بیان کړي زما څيزونه خرڅ کړي يو ټوټه کپره پرې واخلي لږه مانجه هم (سپينه اوږده لکۍ ورته جوړه کړه) که په غزه کې یو ماشوم چرته اسمان ته ګوري ده خپل والد په انتظار چي بينوا تېرې تلې وو ده اور په یو شغله کې ده خپل وجود تکړو سره پتنګ وګوري چي الوزي زما پتنګ چي تا جوړ کړې ده له ساعت ده پاره په سوچ کې شي چي فرشته ده مينی راله کو زما ده مرګ فيصله شوې غواړم چي امید جوړ شم غواړم چی قيصه شم
"If I Must Die" in Punjabi
Translated by Musab Lali
جے میرا مرنا لازم اے توں جیوندا رہویں میری کہانی سناویں میریاں شئیں و یچ دیویں ہک کپڑے دا ٹوٹا مُل لے لویں تے نال کجھ ڈوراں تندیاں (ہک گُڈی بناویں چٹی، لمّی پو چھل آلی) تاکہ کوئی جاتک، غزہ اِچ کسے جاہ تے جدوں آسمان دی اکھ اچ اکھ پاکے تکد ا ہووے اپنے پیو نوں اُڈیکدا ہووے جیٹہرا ہِک بھَڑ کن اچ ٹر گیا ہا کسے نوں الوداع کیتے بغیر نہ اپنے ماس نوں نہ اپنے آپ نوں۔ جدوں اوہ جاتک گڈی ویکھے ، میری گڈی، جیہڑی توں بنائی ، اپنے سر اُتے اُڈدی ہوئی تے ہک لمحے واسطے سوچے کہ اُتے کوئی فرشتہ آیا اے پیار واپس لے کے جے میں لازمی مرنا ہی اے اِسے بہانے کوئی امید تا جاگے اِسے بہانے کوئی کہانی تا بنے
"If I Must Die" in Saraiki
Translated by Tanveer Hasnain Mohana
جے میں مر ڳیوم تاں تُساں جِیندے رھواھے میݙا ݙیوا ٻالݨ کیتے میݙا ترکہ ویچݨ کیتے ہک لِیر تے کجھ تندوں گھنݨ کیتے ( ایکوں چٹا چوپ تے لمبے پوچھڑ آلا بݨاھے) تاں غزہ اچ کِتھئیں، کئی ٻال بہشت اکھیں اچ ڳولیندیں آپݨے پیو دی تانگھ رکھیندیں، جیرھا ہک بھانبھڑ اچ جھوک لݙا ڳیا ہئی تے کہیں کوں اللہ ٻیلی ناں ہَس آکھیا ناں آپݨے بُت کوں ناں آپݨے آپ کوں پتنگ کوں ݙیدھے، جیرھا تساں بݨایا، ٻہوں اُچا اُݙردا تے ہک لاظے تئیں سوچیندے جو ہک فرشتہ پیار ولا انیندا پے جے میں مر ڳیوم تاں میکوں امید بݨاھے میکوں اکھاݨ بݨاھے
"If I Must Die" in Sindhi
Translated by Nirmal Riaz
جيڪر مونکي مرڻو ئي آھي توکي جيئڻو آھي منھنجي آکاڻي ٻڌائڻ لاءِ منھنجون شيون وڪڻڻ لاءِ ھڪڙي ڳڀي جو ٽڪڙو خريد ڪرڻ لاءِ ۽ ڪجھ اڳڙيون (انھن مان ھڪ اڇو ۽ ڊگھو پُڇ ٺاھڻ لاءِ) ته جيئن غزه جو ڪو ٻارَ پنھنجون اکيون اُڀ ۾ اُلاريندي جنت ڳوليندي پنھنجي پيءُ جي واٽ نھاري جيڪو ھِن کي اوچتو ڇڏي ويو ۽ ڪنھن سان به ڪون موڪلايس نه پنھنجي ماس سان نه پنھنجي پاڻ سان اُڀ ۾ اڏرندڙ لغڙ ڏسي ٿو منھنجو لغڙ تو ٺاھيو ۽ ھڪ مھل لاءِ سوچي ٿو ته ھڪڙو فرشتو ھُتي آھي جيڪو پيار کڻيو اچي جيڪر مونکي مرڻو ئي آھي ته شل منھنجي موت آسرو آڻي تہ شل منھنجي موت داستان ٿِئي
"If I Must Die" in Shina
Translated by Nazeer Hussain Nazeer
اگر مہمروکبلوس تُس زندگیئی لبن لمی چھُرے مئی چگائے کون داروکے کار مئی نے اوادو ڈم ڈِنگ تھوکے کار شیویو شیلئی ٹرک گہ گونی کمک کیہ کھین غزہ شہرئے کو ہییو پھوٹیلو شداریک سے آگائے لبن پھائے چکوجو اڇھئی تھہ اڇھی تھہ توم بائی کو ہگارئے گوئے کیر گیہ نوٹون بشتا چگہ نے تھہ وہ کیہ چراٹیدون توم ذاتیٹ گہ خبر تھوکے جو بغیر توم ڈمٹ گہ خدایار تھوکے جو بغیر او شدارٹ اوݜاچوت مئی پتنگ اے پتنگ کیہ تھئی بڑایار ہن ایک اے پتنگ کیہ اوشئی فچیج سوار ہین او شدار سے توم سادگیور آنے دݜ تھوت کہ عرشِ بریں جو غمی دور تھئی ایک فرشتاک سے توم لبونیر لوگوں شیک تھہ چن گہ مہر اگر مہ مروک بلوس تس انے امیدئے پیغام سنوک ہین مہ گن ایک فݜ نے بئی چگاک سنوک ہین
"If I Must Die" in Torwali
Translated by Zubair Torwali
مھی مئیک خامخا تُھو بس تُو دھر جن مھی قصّہ بن مھی شیئی بیگیِن رخ سی اے ٹوٹا مُول گھیِن دھأک لُن سمان (ایس اُوجیلی کو، لماٹ سمان) غزا سی کآں اے پوت می اے لُوڑ آسمان گے بُودُودا تُنُو باپ کُوٹھادُوا کامِک یأ لاما می جلُودُودا! کی یأ یس ما رخصت نی گھیِن چھیِدا کی یأ تُنُو بوٹی ما ہُم نأ ئی تُنُو آمن ما رخصت گھیِن چھیِدا! سے لُوڑ مے بادیہوا پشے، مھی بادیہوا کامِک یأ تأ سوادتُودا سے آسمان می بھائے پھیرینِگدُودا ہے تے لُوڑ کے سے مُلیک پشین ہوئے کامِک یأ بھی دُونیئ بھی مینا آندُودا! کو مھیئے خامخا مئیک تُھو چھوئے ایندے اُمید یو چھوئے مھی مئک اے قصّہ ہوئے!
We hold on to hope for a world where justice prevails, where the spirit of Dr Refaat inspires generations to come, and where the resilient people of Gaza find solace rather than sorrow; a world where no one remains buried under the weight of the rubble and oppression; where the call for Palestinian freedom is answered; and where the dawn of a liberated nation breaks through the shackles of colonialism. May the legacy of Dr Refaat continue to guide us, and may we collectively work towards a world where peace, dignity, and freedom are not just aspirations but lived realities.
Whilst this blog focuses entirely on Pakistani languages, on special request from a dear friend, an honourary mention to a rendition of "If I Must Die" set to music, in Esperanto.
As it was meant to be the international language, a translation into this language is in the spirit of Alareer's aim to let the world know about the suffering in Gaza. - Krysztof Daletski, Translator and Composer
Rest in Power, Dr Refaat, and may the dreams of a Free Palestine be realised in our lifetime.
Comments